18 września br. w sali audiowizualnej Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie odbyła się II konferencja międzynarodowa pt. Świadkowie i świadectwa zbrodni katyńskiej.
W wydarzeniu udział wzięli znamienici goście: przedstawiciele Rodzin Katyńskich i Policyjnych, pracownicy instytucji naukowo-badawczych, członkowie Stowarzyszenia Memoriał, badającego dzieje zbrodni stalinowskich, David A. Stewart, syn amerykańskiego świadka ekshumacji niemieckich w Katyniu, a także przyjaciele i darczyńcy muzeum.
Na początku spotkania zgromadzonych gości powitał Paweł Żurkowski, zastępca Dyrektora Muzeum Wojska Polskiego. Konferencja naukowa składała się z czterech części. Pierwszy panel poprowadził dr Bartłomiej Bydoń, kierownik Sekcji Naukowej Muzeum Katyńskiego. Głos na początku zabrał David A. Stewart. Jego wystąpienie skupiło się na przedstawieniu historii swojego ojca Donalda oraz próbach zatajania przez amerykańskich urzędników jego raportu, który obciążał winą za mord Sowietów. Warto w tym miejscu dodać, że Muzeum Katyńskie współpracuje ze Stewartem nad wydaniem w Polsce jego książek dotyczących amerykańskich dokumentów archiwalnych odnoszących się do sprawy katyńskiej. W następnej kolejności głos zabrała dr Ewa Kowalska pracująca w Biurze Poszukiwań i Identyfikacji Instytutu Pamięci Narodowej, która w przeszłości pełniła funkcję kierownika Muzeum Katyńskiego. Jej referat skupił się na problematyce prób ucieczek polskich jeńców z niewoli sowieckiej, zarówno podczas transportów do obozów, jak i z nich samych. Przytoczone zostały znane z literatury pamiętnikarskiej i dokumentacji sowieckiej - przypadki zarówno udane, jak i te zakończone uwięzieniem lub śmiercią uciekinierów. Następnie w zastępstwie nieobecnej dr Izabelli Sariusz-Skąpskiej, Prezes Zarządu Federacji Rodzin Katyńskich, w jej imieniu referat wygłosił Kacper Ciesielski. Tekst wystąpienia skupił się na nekropoliach katyńskich, historii ich powstania i budowie, a także na niebezpieczeństwie, które im zagraża podczas trwającej obecnie wojny między Ukrainą a Rosją (chociażby rosyjski ostrzał Cmentarza Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie). Niestety wskutek obecnej sytuacji dostęp do nekropolii jest mocno ograniczony. Wspomniano również o działaniach Federacji Rosyjskiej, która manipuluje prawdą o Katyniu intensyfikując swoją propagandę oraz stosując prowokację w Miednoje. Na koniec tej części panelu Prezes Warszawskiej Rodziny Katyńskiej uhonorował pracowników Muzeum Katyńskiego, a także Davida A. Stewarta pamiątkowymi odznaczeniami i podziękował za dotychczasowe osiągnięcia i pracę.
Drugi panel poprowadził były kierownik Muzeum Katyńskiego Sławomir Frątczak. Na początku głos zabrał dr hab. Witold Wasilewski z Wydziału Badań Archiwalnych i Edycji Źródeł Archiwum IPN. Jego wystąpienie skupiło się na przedstawieniu działalności amerykańskiej Komisji Maddena, której raport końcowy opublikowany w grudniu 1952 r. przygotowany po przesłuchaniu dziesiątków świadków i zgromadzeniu licznej dokumentacji jednoznacznie wskazał na Sowietów jako sprawców mordu. Następne dwa referaty zaprezentowali pracownicy Muzeum Katyńskiego: dr Bartłomiej Bydoń oraz dr Joanna Kurczab. Pierwszy z nich skupił się na raporcie ppłk. Henry’ego Szymanskiego - amerykańskiego oficera, który służył w czasie II wojny światowej jako łącznik przy Armii Polskiej na Wschodzie. W kwietniu i maju 1943 r. przekazał stronie amerykańskiej materiały przygotowane przez byłych polskich jeńców w sowieckiej niewoli: Józefa Czapskiego i Bronisława Młynarskiego. Dr Joanna Kurczab w swoim wystąpieniu przybliżyła temat przechowanych w Muzeum Katyńskim archiwaliów grobowych, w tym ich status prawny, znaczenie jako dowód zbrodni oraz współczesne metody badawcze, m.in. za pomocą podczerwieni i ultrafioletu, które pozwalają odczytać ich treść niewidoczną gołym okiem.
Trzeci panel poprowadził Kacper Ciesielski. Pierwszy referat zaprezentowała prof. dr hab. Anna Drążkowska z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Prelegentka od wielu lat zajmuje się konserwacją muzealnych zbiorów, szczególnie artefaktów grobowych. W swoim wystąpieniu przybliżyła ten skomplikowany proces i zwróciła uwagę na liczne problemy wynikające z pracy nad różnymi materiałami, szczególnie tymi przebywającymi wcześniej przez ponad 50 lat w masowych grobach. Po niej głos zabrała dr Magdalena Majorek-Lipowicz z Uniwersytetu Łódzkiego. Opowiedziała ona o pracach nad Leksykonem archeologii katyńskiej, który zajmuje się zgromadzeniem materiałów (wywiadów z uczestnikami ekshumacji, dokumentacji), które pozwolą przybliżyć obraz tego, jak wyglądały prace w Katyniu i innych miejscach. Omówiona została również wykorzystana przez pracowników uczelni metoda skanowania trójwymiarowego obiektów grobowych. Dzięki temu nawet w przypadku potencjalnego zniszczenia oryginalnych zabytków, przetrwa wiedza na temat ich kształtu i wyglądu. Jako ostatni w tej części konferencji wystąpił ppłk dr Bartosz Klepczyński z Centrum Szkolenia Żandarmerii Wojskowej. Jego referat prezentował możliwości wykorzystywania nowoczesnych technologii (skaning laserowy, fotogrametria, drony czy rekonstrukcje wizerunku na podstawie czaszki), które mogą pomóc w identyfikowaniu miejsc pochówków nieznanych dotąd ofiar zbrodni.
Ostatnią część konferencji poprowadził dr Tomasz Szczepański. W pierwszej kolejności wystąpili członkowie Stowarzyszenia Memoriał, które bada dzieje zbrodni stalinowskich i które zostało zdelegalizowane na terenie Rosji, a osoby z nim związane padają ofiarami represji rosyjskich władz. Przemówienia Anny Mirkes-Radziwon oraz Konstantina Konoplanko dotyczyły obecnej sytuacji w Rosji, gdzie następuje zanik społeczeństwa obywatelskiego, gdzie reżim nie wacha się prześladować lub likwidować krytyków systemu i gdzie walka o prawdę historyczną przegrywa w starciu z nasilającą się propagandą. Przedstawiono również krótki rys historyczny, pokazujący wieloletnie niewywiązywanie się przez Rosję z umów międzynarodowych dotyczących polskich cmentarzy oraz działania mogące być określone jako wrogie i prowokacyjne względem Polski. Następnym prelegentem był wnuk ofiary zbrodni katyńskiej Kornel Dąbrowiecki, który również w swoim wystąpieniu „Prawdy, półprawdy i fałszerstwa współczesnej Rosji” skupił się na przypadkach manipulacji historycznej na temat zbrodni katyńskiej w Federacji Rosyjskiej. Jako ostatni zabrał głos dr Maciej Wyrwa z Centrum Dialogu im. Mieroszewskiego, który opowiedział o zbrodni katyńskiej w białoruskiej państwowej narracji. Szczególny nacisk został położony na Kuropaty, prawdopodobne miejsce spoczynku polskich ofiar zbrodni katyńskiej. Prelegent opowiedział o działaniach władz Białorusi, które nie pozwoliły na przeprowadzenie na miejscu ekshumacji i dopuszczają się licznych manipulacji historycznych.
Po referatach uczestników konferencji odbyła się dyskusja z obecnymi na spotkaniu gośćmi, w tym z przedstawicielami środowiska rodzin Ofiar. Na zakończenie sesji naukowej wysłuchaliśmy wspólne podsumowanie Bartłomieja Bydonia i Kacpra Ciesielskiego. Do zobaczenia za rok na III edycji konferencji Świadkowie i świadectwa w Muzeum Katyńskim w Warszawie.
